Eigenlijk snap ik niet waarom de vroegere pitbull-journalist Ischa Meijer weer heilig wordt verklaard in de media. Het zal er wel mee te maken hebben dat de tv-serie waarin zijn personnage de hoofdrol speelt, wat extra gehypet moet worden. Zelf heb ik nooit begrepen waarom deze man door het journaille al tijdens zijn leven op een voetstuk werd geplaatst. In mijn ogen was hij niet meer dan een soort over het paard getilde ‘relnicht’ die paste bij de ongenuanceerde pitbull-journalistiek van de jaren 80 en 90. Toen hadden veel interviewees nog geen goede #mediatraining gehad. Sterker nog: het bestond nog nauwelijks in Nederland. Ze lieten zich toen nog makkelijk intimideren door Ischa-achtige figuren met een mega-ego, zo groot als de pacific.
Waakhonden van de democratie
Met veel ontzag lieten politici en andere ‘hoge bomen’ zich in die tijd afzeiken door ‘sterjournalisten’ als Ischa Meijer, Wouke van Scherrenburg en Johan Anthierens in Vlaanderen om er maar een paar te noemen. Maar toen kwam Pim Fortuyn. Die had wel doorgedreven mediatraining gehad. Hij rekende snoeihard af met deze zogenaamde ‘waakhonden van de democratie’, zoals ze zichzelf maar al te graag zagen.
Pitbull-journalistiek is al jaren achterhaald
Uitgezonderd de nieuwkomers in ons omroepbestel, zoals de Rutger Castricum-achtige types van Powned (De Hofbar) is de pitbull-journalistiek in Nederland bij de mainstream media sinds begin deze eeuw niet meer zo in zwang. Je moet je als nieuwe omroep tenslotte op de kaart zetten. Net als destijds Ischa Meijer kenmerkt zich hun stijl door de geïnterviewde regelmatig te onderbreken, gesloten vragen te stellen, te insinueren en bewust de antwoorden van de geïnterviewde verkeerd samen te vatten (reframen).
Pitbull-journalistiek werkt statusverhogend voor de journalist
Dergelijke pitbull-journalistiek levert weliswaar spannende tv op, maar het levert zelden informatie op die je anders niet zou krijgen. De geïnterviewde gaat met de hakken in het zand en doordat hij dubbel op zijn hoede is, is het qua nieuwswaarde vaak contraproductief.
Pitbull-interviews zijn vaak wel statusverhogend voor de journalist in kwestie. Vraag het maar aan Sven Kockelmann…Ze strelen zijn ijdelheid, iets waar de doorsnee tv- en radio-journalist trouwens meestal geen gebrek aan heeft. Juist door het slim en subtiel aan te pakken, af te wisselen tussen sturende en niet/sturende vragen waardoor de studiogast zich sneller op zijn gemak voelt, halen goede journalisten vaak meer informatie boven water.
Een goed journalist wil een helder verhaal
Om die reden hanteren goede journalisten zoals Jeroen Pauw (NPO Televisie-Pauw Komt Binnen) en Ghislaine Plag (Spraakmakers NPO-radio1) enkel een pitbull-stijl als ze het gevoel hebben dat hun gasten ‘dodgen’ of onwaarheden debiteren. Meestal worden directieve vragen dan afgewisseld door psychologische vragen die bijvoorbeeld ingaan op je lichaamstaal: ‘Ik zie dat u nogal op uw stoel zit te wiebelen. Voelt u zich niet op uw gemak omdat ik die vraag stel?’
Ischa Meijer was een exponent van de zogenaamde pitbull-journalistiek
Niet-sturende (non-directieve) vragen worden vooral gesteld, als de journalist waardevrije informatie boven water wil krijgen. Bijvoorbeeld een neutrale expert die als studiogast wordt uitgenodigd om uit te leggen hoe je het best een Covid19-besmetting voorkomt. De journalist wil dan in de eerste plaats een helder en informatief verhaal dat toegankelijk is voor zijn kijkers/luisteraars. Een verhaal dat iedereen begrijpt en dat levert alleen maar winnaars op.
Over de auteur
Evert van Wijk woonde en werkte de voorbije 30 jaar afwisselend in Vlaanderen en Nederland. Hij is crisiscommunicatieadviseur, mediatrainer en auteur van verschillende boeken over mediatraining en debattechniek (https://www.mediatrainingbenelux.nl ). Ook schrijft hij boeken over cultuurverschillen tussen België en Nederland (https://cultuurverschillenbelgienederland.nl )
Zou u op een politicus stemmen die almaar in het nieuws is vanwege zijn hippe schoenen? Of kiest u eerder voor iemand met een uitstraling van doe-maar-gewoon, dan doen we gek genoeg? Dat is in het kort samengevat de verkiezingsstrijd tussen de CDA-ministers Hugo de Jonge van Volksgezondheid en Wopke Hoekstra van Financiën om het leiderschap binnen het CDA die deze zomer zal losbarsten. Als mediatrainer voorspel ik dat Hoekstra deze strijd glansrijk gaat winnen.
Wat is dat toch allemaal voor een wijverig gedoe. Een mannelijke minister met een zwak voor schoenen? Schoenen verzamelen en op opvallende schoenen rondlopen is toch iets typisch vrouwelijks. Zoiets hoort bij Imelda Marcos als u nog weet wie dat was? Zij hield er in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw als vrouw van een Filippijnse dictator een legendarische hoeveelheid schoenen op na.
Hugo de Jonge en zijn verkeerde hippe schoentjes
Los van Imelda Marcos ken ik in mijn eigen kennissenkring wel meer vrouwen die schoenen verzamelen, zoals een van onze nieuwe buurvrouwen. Misschien ben ik wel hopeloos ouderwets, maar in mijn beleving verzamelt een echte vent geen hippe schoentjes en loopt hij zeker niet de hele dag in blits schoeisel rond.
Daarom vermoed ik dat de strijd om het leiderschap bij het CDA voor Hugo de Jonge nog geen gelopen race is en dat komt vooral door zijn ‘verkeerde’ schoenen.
Nu presenteert De Jonge op tv vrij losjes zo op het eerste gezicht. Maar als je beter kijkt dan is het vaak net allemaal iets teveel ingestudeerd. Zijn oogopslag is dikwijls wat onrustig en zijn mimiek net iets te expliciet. Dat verraadt mogelijk een stukje onzekerheid. Misschien toch wat ietsje teveel bezig met de vorm en wat te weinig met de inhoud?
Corona-persconferentie
Maar ook inhoudelijk kan het allemaal wel wat beter. Krijgt De Jonge een vraag tijdens bijvoorbeeld een van de vele corona-persconferenties dan verzandt hij dikwijls eerst in gedetailleerde argumenten die vaak naast te kwestie zijn alvorens er überhaupt een antwoord komt.
Zelfs ministers weten niet alles. Daarom zeg ik tijdens mediatraining altijd: weet je op een complexe vraag het antwoord (nog) niet dan mag je dat gerust gewoon zeggen. Er is niks mis mee om te antwoorden: ik weet het niet, maar ik zoek het voor u op en ik kom er asap op terug.
Doe maar gewoon, dan doen we gek genoeg
Nee, ik zet in op Wopke Hoekstra bij de komende CDA-verkiezing. Ook al is zijn stijl wat hoekig en afstandelijk. Hij komt zelfzeker over en straalt kennis van zaken uit. Zeker in tijden zoals nu waar het economisch tegenzit, heeft de kiezer vooral voorkeur voor mensen die uitstralen: doe maar gewoon, dan doen we gek genoeg. Iemand die goed op de huishoudportemonnee past. Kandidaten met hippe schoentjes die bovendien ook nog naar de zonnebank gaan, net als Donald Trump trouwens, geef ik in het nuchtere Nederland weinig kans…
Naschrift:
Net na het verschijnen van dit blog werd bekend dat Wopke Hoekstra, geheel tegen de verwachting in, niet deel ging nemen aan de verkiezingsstrijd om partijleider te worden van het CDA. De verwachting was toen dat de strijd zich zou gaan afspelen tussen Hugo de Jonge en Mona Keijzer. Totdat Pieter Omtzigt zich geheel onverwachts in de strijd wierp. Het werd een nek aan nek race, zoals we intussen weten met Hugo de Jonge als nipte winnaar. Persoonlijk ben ik van mening dat als De Jonge zich wat minder als een kerstboom had opgetuigd, zijn overwinning groter zou zijn geweest…
Over de auteur
Evert van Wijk woonde en werkte de voorbije 30 jaar afwisselend in Vlaanderen en Nederland. Hij is crisiscommunicatieadviseur, mediatrainer en auteur van verschillende boeken over mediatraining en debattechniek (https://www.mediatrainingbenelux.nl ). Ook schrijft hij boeken over cultuurverschillen tussen België en Nederland (https://cultuurverschillenbelgienederland.nl )
Als iemand vastloopt tijdens een interview dat niet live is, dan heeft dat meestal geen nieuwswaarde. Het fragment wordt er gewoon uitgeknipt, tenzij het voor een blooper-programma is. Het journaal van #Omroep Brabant is echter een serieus nieuwsprogramma. Geheel terecht had de redactie dit fragmenteruit geknipt.
De verslaggever van Omroep Brabant die dit item gemaakt had, Birgit Verhoeven, vond het optreden van deze dame echter zo bizar dat ze besloot het weggeknipte fragment op Twitter te zetten. Binnen no time bijna 200.000 likes.
Een letterlijk genomen mediatrainingtip
Als de dame in het filmpje ooit eerder mediatraining of presentatietraining heeft gehad, zal ze waarschijnlijk onthouden hebben dat mocht je door de zenuwen geblokkeerd raken, je in ieder geval rustig moet blijven doorademen. Al neemt ze deze #mediatrainingtip wel erg letterlijk op…
Iets soortgelijks gebeurde voor jaar met de toen kersverse fractievoorzitter van D66, Rob Jetten. Hij nam het ook nogal letterlijk op wat hij waarschijnlijk tijdens mediatraining geleerd had om vooral boodschapvast te blijven.
We doen de opname gewoon over als het niet goed is…
Journalisten die zien dat mensen erg gespannen zijn voor aanvang van een interview, zullen vaak alles doen om hub ‘interviewees’ gerust te stellen. Als het niet live is, zegt de journalist bijvoorbeeld dat we de opname gewoon over kunnen doen mocht het tegenvallen. Dat is voor de interviewee vaak al een hele geruststelling. Bij Live-optredens werkt het natuurlijk anders. Wat je zegt of doet is onmiddellijk in ‘the air’. Dan helpt er geen moedertje lief meer aan mocht het interview verkeerd lopen.
Maar of het nu live of gemonteerd is: doe niet zoals deze dame. Het is werkelijk heel bizar en de journalist denkt dat hij in het ootje wordt genomen wat ook niet bijdraagt aan de relatie die je met de journalist op dat moment hebt.
Wat kun je doen als je een black-out hebt?
Journalisten zijn ook mensen. Ze zullen je als het even kan helpen als ze zien dat je tijdens een interview een black-out dreigt te krijgen. Als zoiets gebeurt, zeg dan gewoon iets in de trant van ‘kunt u de vraag nog eens herhalen, want ik geloof dat ik een belangrijk punt heb gemist voor uw kijkers.’Met zo’n antwoord verstevig je bovendien de gespreksrelatie met de journalist. Hij zal het gevoel krijgen dat jij je uiterste best doet om samen met hem een goede performance neer te zetten. Dit zal zich zeker op een positieve manier terugvertalen in een aangenamere gesprektoon, ook al gaat het om een crisisachtig onderwerp.
Maar dat is nog niet alles: ook bij de kijker zul je een stuk empatischer overkomen.
En last but not least: zo’n antwoord zal op sociale media niet gauw een eigen leven gaan leiden, zoals nu het geval is. Gewoon omdat het zo’n doodnormaal antwoord is.
Met journalisten in de buurt kun je niet voorzichtig genoeg zijn. Dat bleek eens temeer tijdens de NAVO-top van afgelopen week in Parijs toen Rutte, Trudeau, Macron en Johnson ongegeneerd over Trump stonden te roddelen. Het onderonsje werd geregistreerd door een camera met open microfoon waardoor de hele wereld getuige werd van hun neerbuigende grapjes over Trump.
Het resultaat was dat hun ‘leukdoenerij’ tijdens deze Navo-top als een boemerang terugkwam. met Trump als lachende derde.
Microfoon staat nog open
In een eerdere blog heb ik er al eens op gewezen dat het altijd uitkijken geblazen is als journalisten met apparatuur in je buurt rondhangen. Ook dit incident tijdens de NAVO-top zal in de toekomst tijdens mediatraining ongetwijfeld vaak worden gebruikt om te laten zien hoe het NIET moet. Het was in ieder geval een pijnlijk moment. Niet zozeer voor Trump, maar vooral voor de Canadese en de drie Europese regeringsleiders. En Trump had alle gelijk van de wereld om Trudeau voor een ‘double faced’ iemand uit te maken. Hier had de Canadees niet van terug. Wat hem restte was een deemoedige opstelling, maar intussen stond hij voor het oog van de wereld wel lelijk in zijn hemd. Onze eigen premier Rutte hield wijselijk zijn mond in de hoop ermee weg te komen. Maar intussen kreeg ook hij al een rekening(etje) gepresenteerd wegens het niet nakomen van de Navo-verplichtingen.
Roddelende regeringsleiders
Wat een feestelijke bijeenkomst had moeten worden om de toch al wat beschadigde banden tussen Europa en de VS aan te halen resulteerde zo in het tegenovergestelde. Waarbij Trump niet naliet om vooral dit vermaledijde kwartet van roddelende regeringsleiders er nog eens op te wijzen dat ze echt niet aan de defensietiet van de VS kunnen blijven hangen zolang ze niet aan hun verplichtingen voldoen.
De Sieg Heil rel met Marco van Basten was voor hem niet de eerste keer
Het is het zoveelste bewijs dat je met open microfoons niet voorzichtig genoeg kunt zijn. Dit geldt niet alleen voor politici, maar ook voor andere ‘hoge bomen’ uit bijvoorbeeld het bedrijfsleven maar ook de sportwereld. Zo was er de week daarvoor de rel met Marco van Basten die zonder zich te realiseren Sieg Heil in een open microfoon had geroepen. Dat kon echt niet vond ook de FIFA en Marco moest diep door het stof. Marco had trouwens al eens eerder te kampen gehad met open microfoons na afloop van een wat stug verlopen persconferentie, zoals je hier kunt zien.
Pijnlijk is ook het filmpje waarin de Britse politicus Gordon Brown een potentiële kiezer uitmaakte voor ‘bigoted woman’. Een filmpje dat destijds over de hele wereld ging en hem ongetwijfeld veel politieke schade zal hebben opgeleverd.
Een decorum waar niks aan blijft kleven
Maar het allerbekendste en meest besproken fragment tijdens communicatie- en mediatraining is dat van de vroegere president van de VS, Ronald Reagan. Hij kondigde tijdens de koude oorlog aan dat zijn land over 5 minuten de Sowjetunie zou gaan bombarderen.
Nu was Ronald Reagan iemand die qua omgang wel een beetje te vergelijken zou zijn geweest met Rutte. Beide heren hebben/hadden een soort van een decorum waar niks aan blijft kleven. In dit geval misschien ook maar gelukkig, want als snel werd duidelijk dat het hier om een ‘grapje’ ging…
Alles wat u in een interview zegt kan gebruikt worden
Onthoud echter één ding: alles wat u zegt of doet kan in principe gebruikt worden door de media. En met de huidige stand der techniek (ultra-gevoelige richtmicrofoons) is het helemaal oppassen geblazen. Zo lang u binnen gehoor- en gezichtsveld van een journalist bent kan dus alles tegen u gebruikt worden. Hetzelfde geldt tijdens (camera)interviews. Als op het eind van een interview een journalist het licht op zijn camera uitzet of ostentatief zijn blocnote dichtslaat en u vervolgens opgelucht iets onwelgevalligs gaat zeggen dan kan dat gewoon gebruikt worden. En zelfs de duurste advocaat helpt daar geen moedertje lief aan.
Over de auteur
Evert van Wijk woonde en werkte de voorbije 30 jaar afwisselend in Vlaanderen en Nederland. Hij is crisiscommunicatieadviseur, mediatrainer en auteur van verschillende boeken over mediatraining en debattechniek (www.mediatrainingbenelux.nl ). Ook schrijft hij boeken over cultuurverschillen tussen België en Nederland. www.cultuurverschillenbelgienederland.nl)
Heeft u zich wel eens afgevraagd waarom journalisten hun gasten vaak scherp interviewen? Die vraag stel ik regelmatig tijdens mediatraining en waar de deelnemers niet altijd meteen raad mee weten.
Toch is meestal is het antwoord simpel: ze willen de waarheid boven tafel krijgen. Niet alleen de waarheid, maar de HELE waarheid. Maar dat is niet het enige. Er is immers nog een andere belangrijke reden waarom journalisten u hard interviewen. U heeft er alle belang bij om die ook te kennen, want zeker bij crisissituaties kunt u daar behoorlijk uw voordeel mee doen.
Dat het tijdens interviews er wel eens hard aan toe kan gaan, is zeker bij crisissituaties het geval. Vaak is er dan sprake van de bad guys tegen de good guys. De bad guy is natuurlijk de veroorzaker van de crisis. Behalve de voor de hand liggende vragen als de wie-, wat-, waar-, wanneer-, hoe- en waaromvragen, zal de journalist ook willen weten of de crisis niet voorkomen had kunnen worden en zo ja waarom dat dan niet is gebeurd. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de vraag of u de schade gaat vergoeden, wie verantwoordelijk is en vooral ook wiens schuld het is.
Boos geen commentaar roepen maakt de journalist helemaal happy
Maar behalve persoonlijke glorie streven media natuurlijk ook naar hoge oplagecijfers en luister- en kijkcijfers. De krant is immers ook een product, dat iedere dag weer opnieuw verkocht moet worden. Vallen de oplage- of kijkcijfers tegen dan rolt je journalistenkop voordat je het goed en wel in de gaten hebt. Journalisten als Twan Huys en Umberto Tan hebben dat intussen ook mogen ervaren.
Wie boos wordt, heeft zichzelf niet onder controle
In hun streven om door het grote publiek als hero te worden gezien, kunnen journalisten wel eens behoorlijk uit de bocht vliegen. De kunst is dan om op de juiste momenten mee te bewegen met de emotie om vervolgens de u-bocht te maken om als geïnterviewde toch je punt te maken. Word in ieder geval nooit boos, hoe agressief de vraag ook is. Want wie boos is, heeft zichzelf vaak niet onder controle.En zeg nu zelf: als u iemand op de tv ziet die zichzelf niet onder controle heeft, dan denken veel mensen automatisch dat die andere zaken ook wel niet onder controle zal hebben…
Over de auteur
Evert van Wijk woonde en werkte de voorbije 30 jaar afwisselend in Vlaanderen en Nederland. Hij is crisiscommunicatieadviseur, mediatrainer en auteur van verschillende boeken over mediatraining en debattechniek (www.mediatrainingbenelux.nl ). Ook schrijft hij boeken over cultuurverschillen tussen België en Nederland. www.cultuurverschillenbelgienederland.nl)
Ooit gehoord van de formule Effect = Quality x Acceptance (E=QxA) ? Het was de Brit Barry Westwood die me tijdens mijn allereerste mediatraining in 1986 daarop wees. Barry was de voormalige frontman van het Britse tv-programma Day By Day dat door ITV werd uitgezonden. Net met pensioen gaf Barry aan bedrijven als Dow Chemical waar ik toen werkzaam was voor heel veel geld heel goede mediatrainingen.
Mediatraining bestond in die tijd nog niet echt. Tenminste nog niet in Nederland. Wel in de VS en het Verenigd Koninkrijk. Toen mijn toenmalige Amerikaanse baas goed in de fout ging tijdens een mediainterview vond hij dat iedereen die met de media contact had, mediatraining moest krijgen. Zo kwam ik bij Barry Westwood terecht.
Niet alleen wat je zegt, maar vooral hoe je het zegt
Van Barry heb ik veel geleerd. Een van de dingen was: het gaat niet enkel om wat je zegt, maar vooral hoe je het zegt. Om dat te illustreren kwam hij met de formule Effect = Kwaliteit x Acceptatie (E=QxA) op de proppen. Oftewel: wat je zegt – de kwaliteit van de boodschap – is belangrijk. Maar nog belangrijker is hoe je het zegt – ofwel de acceptatie van je verhaal. Acceptatie van je verhaal is nog doorslaggevender, wil je boodschap effectief zijn.
Belangrijk leerpunt tijdens mediatraining
Laten we het nog even staven met cijfers:
Stel dat je als bedrijf milieubewust wilt overkomen. Je verhaal klopt inhoudelijk als een bus, maar je verhaal wordt niet ‘gekocht’ omdat je onzeker en heel defensief overkomt. In extremis is het effect van je verhaal ‘close to zero. Immers 0=10×0
Of als je verhaal klopt ( 10) maar je geloofwaardigheid is slechts 2. Dan is je effect slechts 20, ofwel: 20=10×2.
Het beste is natuurlijk als je verhaal voor de volle 100% klopt en dat je ook voor de volle 100% geloofd wordt. Dan is je effect 100. Immers: 100= 10×10.
Wat Barry destijds met die formule wilde aantonen, was dat hoe je iets zegt vaak voor een heel groot deel nog bepalender is dan wat je zegt.
Intussen zijn we 33 jaar verder en geef ik alweer een kleine dertig jaar zelf mediatraining. Maar nog altijd is dit een van de belangrijkste leerpunten.
De Brit Barry Westwood was bij ITV jarenlang de vaste anchorman van het tv programma Day by Day. Na zijn pensioen gaf hij mediatraining.
Over de auteur
Evert van Wijk woonde en werkte de voorbije 30 jaar afwisselend in Vlaanderen en Nederland. Hij is crisiscommunicatieadviseur, mediatrainer en auteur van verschillende boeken over mediatraining en debattechniek (www.mediatrainingbenelux.nl ). Ook schrijft hij boeken over cultuurverschillen tussen België en Nederland. www.cultuurverschillenbelgienederland.nl)
