Eigenlijk snap ik niet waarom de vroegere pitbull-journalist Ischa Meijer weer heilig wordt verklaard in de media. Het zal er wel mee te maken hebben dat de tv-serie waarin zijn personnage de hoofdrol speelt, wat extra gehypet moet worden. Zelf heb ik nooit begrepen waarom deze man door het journaille al tijdens zijn leven op een voetstuk werd geplaatst. In mijn ogen was hij niet meer dan een soort over het paard getilde ‘relnicht’ die paste bij de ongenuanceerde pitbull-journalistiek van de jaren 80 en 90. Toen hadden veel interviewees nog geen goede #mediatraining gehad. Sterker nog: het bestond nog nauwelijks in Nederland. Ze lieten zich toen nog makkelijk intimideren door Ischa-achtige figuren met een mega-ego, zo groot als de pacific.
Waakhonden van de democratie
Met veel ontzag lieten politici en andere ‘hoge bomen’ zich in die tijd afzeiken door ‘sterjournalisten’ als Ischa Meijer, Wouke van Scherrenburg en Johan Anthierens in Vlaanderen om er maar een paar te noemen. Maar toen kwam Pim Fortuyn. Die had wel doorgedreven mediatraining gehad. Hij rekende snoeihard af met deze zogenaamde ‘waakhonden van de democratie’, zoals ze zichzelf maar al te graag zagen.
Pitbull-journalistiek is al jaren achterhaald
Uitgezonderd de nieuwkomers in ons omroepbestel, zoals de Rutger Castricum-achtige types van Powned (De Hofbar) is de pitbull-journalistiek in Nederland bij de mainstream media sinds begin deze eeuw niet meer zo in zwang. Je moet je als nieuwe omroep tenslotte op de kaart zetten. Net als destijds Ischa Meijer kenmerkt zich hun stijl door de geïnterviewde regelmatig te onderbreken, gesloten vragen te stellen, te insinueren en bewust de antwoorden van de geïnterviewde verkeerd samen te vatten (reframen).
Pitbull-journalistiek werkt statusverhogend voor de journalist
Dergelijke pitbull-journalistiek levert weliswaar spannende tv op, maar het levert zelden informatie op die je anders niet zou krijgen. De geïnterviewde gaat met de hakken in het zand en doordat hij dubbel op zijn hoede is, is het qua nieuwswaarde vaak contraproductief.
Pitbull-interviews zijn vaak wel statusverhogend voor de journalist in kwestie. Vraag het maar aan Sven Kockelmann…Ze strelen zijn ijdelheid, iets waar de doorsnee tv- en radio-journalist trouwens meestal geen gebrek aan heeft. Juist door het slim en subtiel aan te pakken, af te wisselen tussen sturende en niet/sturende vragen waardoor de studiogast zich sneller op zijn gemak voelt, halen goede journalisten vaak meer informatie boven water.
Een goed journalist wil een helder verhaal
Om die reden hanteren goede journalisten zoals Jeroen Pauw (NPO Televisie-Pauw Komt Binnen) en Ghislaine Plag (Spraakmakers NPO-radio1) enkel een pitbull-stijl als ze het gevoel hebben dat hun gasten ‘dodgen’ of onwaarheden debiteren. Meestal worden directieve vragen dan afgewisseld door psychologische vragen die bijvoorbeeld ingaan op je lichaamstaal: ‘Ik zie dat u nogal op uw stoel zit te wiebelen. Voelt u zich niet op uw gemak omdat ik die vraag stel?’
Ischa Meijer was een exponent van de zogenaamde pitbull-journalistiek
Niet-sturende (non-directieve) vragen worden vooral gesteld, als de journalist waardevrije informatie boven water wil krijgen. Bijvoorbeeld een neutrale expert die als studiogast wordt uitgenodigd om uit te leggen hoe je het best een Covid19-besmetting voorkomt. De journalist wil dan in de eerste plaats een helder en informatief verhaal dat toegankelijk is voor zijn kijkers/luisteraars. Een verhaal dat iedereen begrijpt en dat levert alleen maar winnaars op.
Over de auteur
Evert van Wijk woonde en werkte de voorbije 30 jaar afwisselend in Vlaanderen en Nederland. Hij is crisiscommunicatieadviseur, mediatrainer en auteur van verschillende boeken over mediatraining en debattechniek (https://www.mediatrainingbenelux.nl ). Ook schrijft hij boeken over cultuurverschillen tussen België en Nederland (https://cultuurverschillenbelgienederland.nl )
Sinds Pim Fortuyn kijken we er niet echt meer van op: studiogasten die opstappen tijdens live-interviews. Recentelijk was het Thierry Baudet (Forum voor Democratie) die bij een uitzending van het radioprogramma Het Oog het voor gezien hield. Dit omdat hij van de radiojournaliste, Simone Weimans, geen ruimte kreeg om over zijn nieuwe FVD-krant te praten, terwijl hij naar eigen zeggen daarvoor juist was uitgenodigd.
Meteen na dit incident ontstonden er verhitte discussies in de sociale media. Had Baudet zo’n kort lontje? Of was het volledig terecht dat hij was opgestapt, omdat de journaliste zich niet aan de afspraak had gehouden?
Achteraf is het moeilijk na te gaan wie er nu gelijk had. Was er inderdaad een afspraak gemaakt dat Simone Weimans het alleen over het nieuwe krantje zou hebben? Feit was wel dat de journaliste de krant voor zich had liggen en niet van zins was om er vragen over te gaan stellen.
Aanvankelijk ging Baudet mee met de vragen van Simone Weimans
Het is natuurlijk nooit leuk voor programmamakers/journalisten als een studiogast opstapt. Het gebeurt ook uiterst zelden zomaar. Meestal is er dus meer aan de hand. De gast voelt zich tekort gedaan. En zo dacht Baudet er kennelijk ook over. Al begreep ook hij dat het de taak is van iedere journalist om ook bij de actualiteit stil te staan: de demonstraties tegen racisme. Zoals het filmpje laat zien voelde Baudet dat ook wel aan. Daarom ging hij aanvankelijk ruimschoots mee met de vraagstelling van Simone Weimans.
Maar er zijn grenzen, zal ook Baudet gedacht hebben. Als je als studiogast wordt uitgenodigd om over je krant te spreken dan moet je dat als journalist toch tot op zekere hoogte respecteren. Ook een studiogast is een gast. Gasten dienen door de gastheer/gastvrouw dan ook als gasten behandeld te worden. Zelfs al heten ze Thierry Baudet…
Politici gaan zonder afspraken vooraf niet naar interviews
Nu geef ik zelf al meer dan 30 jaar mediatraining en ik zeg u dat vandaag de dag het haast ondenkbaar is dat politici zonder keiharde afspraken vooraf toezeggen om aan een interview voor krant, radio en tv te zullen meedoen. Zegt hij ja dan worden de interviews door de bureauredactie intensief voorbereid. Er is vanuit de redactie vooraf volop overleg met de studiogast en uiteraard ook met de journalist die de interviews moet voorbereiden. Dat Simone Weimans deed alsof de afspraak waar Baudet naar verwees helemaal uit de lucht kwam vallen, is zacht uitgedrukt dan ook behoorlijk ongeloofwaardig.
Veelgestelde vragen voordat je meewerkt aan een interview
Iedere voorlichter/woordvoerder van een politieke partijleider die te gast is in een programma zal altijd een aantal vragen/voorwaarden hebben alvorens in een praatprogramma aan te schuiven. Vragen waarop hij van de redactie zeker antwoord zal willen hebben zijn bijvoorbeeld:
waar wilt u het vooral over hebben?
waar wil ik (nog) niet over praten (graag met redenen omkleed)
zijn er nog meer mensen die aan het programma deelnemen?
is het voor een quote of wilt u echt een achtergrondverhaal schrijven?
mag ik het lezen op feitelijke onjuistheden alvorens het wordt gepubliceerd?
hoeveel tijd heb ik?
is het live of gemonteerd? ( als is die vraag bij een live-programma als het Oog natuurlijk niet aan de orde)
Hoe het ook zij: het plotselinge vertrek van Baudet leverde in de media weer verhitte discussies op tussen voor- en tegenstanders van Forum voor Democratie. Allemaal vonden ze dat ze gelijk hadden. Maar of de luisteraar er echt wijzer van is geworden, is nog maar de vraag. Ik had bijvoorbeeld best wel eens willen weten waarom een partij als Forum voor traditionele print media kiest en niet voor de social media?
Over de auteur
Evert van Wijk woonde en werkte de voorbije 30 jaar afwisselend in Vlaanderen en Nederland. Hij is crisiscommunicatieadviseur, mediatrainer en auteur van verschillende boeken over mediatraining en debattechniek (www.mediatrainingbenelux.nl ). Ook schrijft hij boeken over cultuurverschillen tussen België en Nederland. www.cultuurverschillenbelgienederland.nl)
Als iemand vastloopt tijdens een interview dat niet live is, dan heeft dat meestal geen nieuwswaarde. Het fragment wordt er gewoon uitgeknipt, tenzij het voor een blooper-programma is. Het journaal van #Omroep Brabant is echter een serieus nieuwsprogramma. Geheel terecht had de redactie dit fragmenteruit geknipt.
De verslaggever van Omroep Brabant die dit item gemaakt had, Birgit Verhoeven, vond het optreden van deze dame echter zo bizar dat ze besloot het weggeknipte fragment op Twitter te zetten. Binnen no time bijna 200.000 likes.
Een letterlijk genomen mediatrainingtip
Als de dame in het filmpje ooit eerder mediatraining of presentatietraining heeft gehad, zal ze waarschijnlijk onthouden hebben dat mocht je door de zenuwen geblokkeerd raken, je in ieder geval rustig moet blijven doorademen. Al neemt ze deze #mediatrainingtip wel erg letterlijk op…
Iets soortgelijks gebeurde voor jaar met de toen kersverse fractievoorzitter van D66, Rob Jetten. Hij nam het ook nogal letterlijk op wat hij waarschijnlijk tijdens mediatraining geleerd had om vooral boodschapvast te blijven.
We doen de opname gewoon over als het niet goed is…
Journalisten die zien dat mensen erg gespannen zijn voor aanvang van een interview, zullen vaak alles doen om hub ‘interviewees’ gerust te stellen. Als het niet live is, zegt de journalist bijvoorbeeld dat we de opname gewoon over kunnen doen mocht het tegenvallen. Dat is voor de interviewee vaak al een hele geruststelling. Bij Live-optredens werkt het natuurlijk anders. Wat je zegt of doet is onmiddellijk in ‘the air’. Dan helpt er geen moedertje lief meer aan mocht het interview verkeerd lopen.
Maar of het nu live of gemonteerd is: doe niet zoals deze dame. Het is werkelijk heel bizar en de journalist denkt dat hij in het ootje wordt genomen wat ook niet bijdraagt aan de relatie die je met de journalist op dat moment hebt.
Wat kun je doen als je een black-out hebt?
Journalisten zijn ook mensen. Ze zullen je als het even kan helpen als ze zien dat je tijdens een interview een black-out dreigt te krijgen. Als zoiets gebeurt, zeg dan gewoon iets in de trant van ‘kunt u de vraag nog eens herhalen, want ik geloof dat ik een belangrijk punt heb gemist voor uw kijkers.’Met zo’n antwoord verstevig je bovendien de gespreksrelatie met de journalist. Hij zal het gevoel krijgen dat jij je uiterste best doet om samen met hem een goede performance neer te zetten. Dit zal zich zeker op een positieve manier terugvertalen in een aangenamere gesprektoon, ook al gaat het om een crisisachtig onderwerp.
Maar dat is nog niet alles: ook bij de kijker zul je een stuk empatischer overkomen.
En last but not least: zo’n antwoord zal op sociale media niet gauw een eigen leven gaan leiden, zoals nu het geval is. Gewoon omdat het zo’n doodnormaal antwoord is.
Wat vond je van mijn tv-optreden vorige week in Nieuwsuur of Terzake? Dit soort vragen krijg ik vaak als ik in een mediatraining met een politicus of bedrijfsleider aan de slag ben die kort daarvoor nog in zo’n programma had gezeten..
Zelfs al zou ik het gezien hebben, moet ik op die momenten dikwijls heel diep nadenken. En vaak kom ik dan tot de vaststelling dat ik inhoudelijk echt niet meer weet wat hij of zij tijdens zo’n mediaoptreden te vertellen had. Maar wat ik me nog wel kan herinneren is hoe die persoon is overgekomen. Bijvoorbeeld vertrouwenwekkend, ontspannen, terzake kundig. Of omgekeerd: nerveus, onrustig, defensief, charismatisch? . Juist daarom zeg ik tijdens mediatraining altijd: niet alleen wat je zegt, maar vooral hoe je iets zegt, is grotendeels bepalend of je boodschap al dan niet binnenkomt. Een heel belangrijk element hiervan is het juist gebruik van je stem!
Lichaamstaal en mediatraining
Charismatisch en betrokken overkomen kun je voor een groot deel leren. Vraag je eens af waarom je vroeger op school die ene leraar maar een saaie Piet vond en waarom jij bij die andere aan zijn lippen hing. Natuurlijk kwam dat ook doordat die ene leraar van nature wat meer charisma en uitstraling had. Door zijn lichaamstaal, zijn intonatie, zijn mimiek, de spanningsbogen die hij in zijn zinnen legde, door zijn korte zinnen, een actieve gelaatsuitdrukking, dit alles maakte dat het lesuur vaak al om was voordat je er goed en wel erg in had.
Charisma kun je voor een groot deel aanleren
Maar charisma kun je toch niet leren?, hoor je mensen vaak zeggen. Maar is dat wel zo? Kan niet iedereen leren hoe je meer mileage uit je mediaoptreden of presentatie kunt halen door bewust en gericht aan al die zaken te werken die je inhoudelijke boodschap ondersteunen? Natuurlijk zijn er natuurtalenten. Maar heel veel van die non-verbale aspecten en het juist inzetten van je stem kun je leren.
Een goede stemcoach kan ook helpen
Natuurlijk kun je met mediatraining niet alles oplossen. Soms liggen bijvoorbeeld aan het ontbreken van een mediagenieke stem technische of medische redenen ten grondslag. In die gevallen kan een goede stemcoach je wel verder helpen. Maar dat is weer een hele andere ’tak van sport’.
U kent ongetwijfeld de uitdrukking: “schoenmaker , blijf bij uw leest”. Met andere woorden: ons vak is mediatraining, debat- en presentatietechniek. Daarom werken wij op het gebied van stemcaching nauw samen met Tiffany Veys. die van stemcaching haar vak heeft gemaakt. Zij is tevens grondlegger van de zogenaamde ‘Mind Your Voice-methode. Meer weten over haar aanpak? Kijk dan op haar website, Mind the Voice
Over de auteur
Evert van Wijk woonde en werkte de voorbije 30 jaar afwisselend in Vlaanderen en Nederland. Hij is crisiscommunicatieadviseur, mediatrainer en auteur van verschillende boeken over mediatraining en debattechniek (www.mediatrainingbenelux.nl ). Ook schrijft hij boeken over cultuurverschillen tussen België en Nederland. www.cultuurverschillenbelgienederland.nl)
Ik heb Mies Bouwman één keer in levende lijve ontmoet. Het was na afloop van de geruchtmakende uitzending van Noord-Zuid van de Vlaamse televisie. Ik heb de beelden net teruggezien via youtube en ik ben er bijna zeker van dat zij niet trots is geweest op wat ze toen samen met Johan Anthierens, een zurige Vlaamse journalist, in die uitzending te weeg heeft gebracht. Samen probeerden ze Pierre Kartner, alias Vader Abraham, op een wel erg onsympathieke en vooringenomen manier de grond in te boren. Maar die boemerang kwam keihard terug. Spannende tv, maar een kras op het blazoen van deze ideale schoondochter die begin deze week het tijdelijke voor het eeuwige inwisselde.
Over de doden niks dan goeds. En als we het over Mies Bouwman hebben dan is dat ook grotendeels terecht. Ze was een weergaloze vakvrouw. Maar iedereen laat wel eens een steekje vallen, zoals ten tijde van haar optreden in het Vlaamse tv-programma Noord-Zuid. De uitzending dateert van 1978, maar de Vlaamse hoofdredacteur van de NRC, Peter van der Meersch, had tijdens De Wereld Draait Door (DWDD) ook uitgerekend een fragment uit dit programma gekozen.
Noord-Zuid met Mies Bouwman werd een spektakel
Stomtoevallig zat ik destijds in 1978 in het publiek tijdens deze aflevering van Noord-Zuid. Ik studeerde in Gent en een vriend had mij gevraagd om mee naar Leuven te gaan om die uitzending bij te wonen. Het is de eerste en enige keer in mijn leven dat ik me heb laten verleiden om als klapvee ergens tussen het publiek te zitten. Waarom zou ik ook eigenlijk? Thuis, vanuit de luie stoel met bier en chips binnen handbereik was toch veel handiger? Het werd een spectakel om nooit te vergeten.
Geen lieve Mies Bouwman, maar een wolvin in schaapskleren
Mies Bouwman kon ook een katje zijn die je beter niet zonder handschoenen aanpakte
Wie de beelden bekijkt ziet een ontluisterend stukje tv. Daar zat geen lieve Mies, maar een wolvin in schaapskleren die samen met de in Vlaanderen toen al beruchte Johan Antierens op vader Abraham zaten in te beuken. Vooral de opstelling van een totaal vooringenomen Anthierens die uitstraalde zich ver moreel verheven te voelen boven die platvloerse cultuurbarbaar van een vader Abraham was schokkend. Met zijn smurfen en platte smartlappen zou hij alleen maar geinteresseerd zijn in dollars. Mies Bouwman liet zich dan weer niet onbetuigd door de spot te drijven met de in haar ogen bedenkelijke intellectuele niveau van de songteksten van vader Abraham. Toen Johan Anthierens tijdens het gesprek suggereerde dat Pierre Kartner bepaalde rechten niet zou hebben afgedragen, zonder daar enige onderbouwing aan te geven,was voor hem de maat vol. Hij besloot de eer aan zichzelf te houden en stapte op, het tweetal in vertwijfeling achterlatend. Nee, zo hadden Mies Bouwman en Johan Anthierens het einde van deze uitzending niet voorgesteld.
Na de aftiteling, ben ik naar haar toegestapt, want het leek me wel interessant om tegen mijn vrienden straks te kunnen zeggen dat ik met dé Mies Bouwman een gesprek had gevoerd. Na al die jaren kan ik me niet meer herinneren wat ik haar toen gevraagd heb. Maar ik kan me nog wel feilloos herinneren dat ze in dat gesprek een zekere ongemakkelijkheid uitstraalde over hetgeen er gebeurd was. Waarschijnlijk omdat ze heel goed wist dat ze met die toestand rond vader Abraham veel te ver was gegaan…
Over de auteur
Evert van Wijk woonde en werkte de voorbije 30 jaar afwisselend in Vlaanderen en Nederland. Hij is crisiscommunicatieadviseur, mediatrainer en auteur van verschillende boeken over mediatraining en debattechniek (www.mediatrainingbenelux.nl ). Ook schrijft hij boeken over cultuurverschillen tussen België en Nederland. www.cultuurverschillenbelgienederland.nl)
Mediatraining en journalistiek: vriend of vijand? Vaak denk ik het laatste. Wnat er lopen nog bosjes journalisten rond die een gloeiende hekel hebben aan mediatrainers. Waarom eigenlijk? Meestal omdat ze denken dat gemediatrainde mensen alleen maar geleerd hebben hoe ze zo veel mogelijk mist moeten spuien of hoe ze onopgemerkt kunnen liegen. Maar dat is juist het laatste wat je in een goede mediatraining leert.
Het is normaal dat mensen trainingen volgen in onderhandelingstechniek of effectief vergaderen. Waarom zouden ze dan geen mediatraining volgen; het effectief omgaan met de media? Boeiend, kort, krachtig en toegankelijk een verhaal vertellen, levert alleen maar winnaars op. De kijker/luisteraar begrijpt waar het over gaat. De journalist/programmamaker heeft de juiste gast uitgenodigd die het kernachtig en toegankelijk kan verwoorden en last but not least; de persoon in kwestie zal ook tevreden zijn als zijn/haar partner achteraf zal zeggen: “schat, dat heb je vanavond bij Nieuwuur ofTerzake weer eventjes helder en duidelijk gezegd.”
Mediatraining zou leiden tot saaiheid en eenheidsworst
Het moet daarom maar eens afgelopen zijn met dat gezeur van journalisten als zouden mediatrainingen leiden tot saaiheid en eenheidsworst, zoals een bekende tv-persoonlijkheid mij eens verweet. Wat hebben journalisten er trouwens aan als iemand stijf van de zenuwen staat te hakkelen en te stotteren en ook nog non-verbaal precies die dingen doet die hij juist niet moet doen? Journalisten met verstand van zaken weten dat dergelijk gestuntel vaak ten koste gaat van de helderheid van de boodschap. U kent dat gevoel wel: het non-verbale gedrag van de geïnterviewde leidde zo af dat hetgeen hij te vertellen had me volledig is ontgaan.
De relatie met een journalist is anders bij een crisissituatie
Soms kan het wel vermakelijk zijn als iemand zich tijdens een crisissituatie zowel inhoudelijk als presentatietechnisch in allerlei bochten moet wringen. Maar dan is het functioneel. Bijvoorbeeld omdat de journalist de pijnlijke plek blootlegt. Als de geïnterviewde voor de camera dan niet stressbestendig is en zich door een terecht confronterende aanpak van de journalist van de wijs laat brengen, dan levert dat prima tv op. Daarom is bij een crisissituatie de verhouding journalist/geïnterviewde totaal anders dan bij een situatie waarin de journalist gewoon wat informatie van u wil hebben en u geacht wordt om die helder en beknopt te leveren.
Met andere woorden: meestal wil de journalist gewoon informatie, verpakt in een goed verhaal. Als de geïnterviewde dan nooit geleerd heeft hoe hij moet omgaan met de warmte van de lampen, de psychologie van de camera en de druk van een gestreste journalist, dan levert dat alleen verliezers op. Tenzij de journalist op zoek is naar vulling voor een blooperprogramma…
Over de auteur
Evert van Wijk woonde en werkte de voorbije 30 jaar afwisselend in Vlaanderen en Nederland. Hij is crisiscommunicatieadviseur, mediatrainer en auteur van verschillende boeken over mediatraining en debattechniek (www.mediatrainingbenelux.nl ). Ook schrijft hij boeken over cultuurverschillen tussen België en Nederland. www.cultuurverschillenbelgienederland.nl )
